اخبار جعلی، دامان آفریقا را گرفت

میترا جلیلی
خبرنگار
داده‌های اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) نشان می‌دهد 2.9 میلیارد نفر از جمعیت جهان هنوز آفلاین هستند که 96 درصد آنها در کشورهای درحال توسعه واقع در جنوب صحرای آفریقا زندگی می‌کنند. کشورهای جنوب صحرای آفریقا یک پتانسیل بزرگ برای فیس‌بوک(متا) محسوب می‌شوند چراکه کاربران این منطقه، عملاً اینترنت را عمدتاً با فیس‌بوک و زیرمجموعه‌های آن می‌شناسند.اما موضوع جالب، بی‌توجهی فیس‌بوک به مبارزه با اخبار جعلی، یکه‌تازی ضدواکسن‌ها در آفریقا و نبود سرمایه‌گذاری در این زمینه است. این موضوع در میانه بحران کرونا و شیوع کووید 19 بیشتر به چشم آمد و نقش بزرگ رسانه‌های اجتماعی را در گفتمان آنلاین برجسته‌تر کرد.
یک سرویس رایگان برای 32 کشور آفریقایی
در جنوب صحرای آفریقا فیس‌بوک، شبکه اجتماعی برتر به شمار می‌رود؛ درحالی که در کشورهای غربی، ظرفیت جذب کاربر فیس‌بوک به مرحله اشباع رسیده و کاربران غربی، دیگر پتانسیل بزرگی برای «متا» محسوب نمی‌شوند، در سرتاسر قاره آفریقا، این رسانه‌ اجتماعی از راه‌اندازی کسب‌وکار گرفته تا تهیه واکسن، اطلاع‌رسانی درباره انتخابات و... یک ابزار ضروری محسوب می‌شود. کسب و کارها و مصرف‌کنندگان به شدت به فیس‌بوک وابسته هستند زیرا دسترسی به آن در بسیاری از شبکه‌های مخابراتی آفریقا رایگان است و کاربران نیازی به شارژ اینترنت ندارند. در سال 2015، فیس‌بوک سرویس Free Basics را راه‌اندازی کرد؛ یک سرویس اینترنتی که به کاربران امکان دسترسی بدون اعتبار به این پلتفرم را می‌دهد و عملاً برای تلفن‌های همراه ارزان قیمتی طراحی شده که اکثریت قریب به اتفاق دستگاه‌های این قاره را تشکیل می‌دهند و می‌توان با کمک آن، فرمت محدود دیتا را بدون محتوای صوتی، عکس و ویدیو، ارسال و دریافت کرد. تاکنون سرویس Free Basics در 32 کشور آفریقایی راه‌اندازی شده است. همچنین فیس‌بوک در حال توسعه ماهواره‌هایی است تا دسترسی به اینترنت را در مناطق دورافتاده امکانپذیر کنند.
پتانسیل بالای جمعیت جوان آفریقا
به دنبال کاهش تعداد کاربران فیس‌بوک در دنیای توسعه یافته، حالا این پلتفرم به‌دنبال کاربران جدید است و آفریقا هم که جمعیت جوانی دارد فرصتی بزرگ محسوب می‌شود چراکه این جمعیت علاقه مندند ازطریق فیس‌بوک، واتس اپ و اینستاگرام به اینترنت متصل شده و درآمدزایی کنند. در این میان، اخبار غلط و ادعاهای واهی مربوط به واکسن کرونا که در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، بدون تردید بزرگترین چالش پیش‌روی کمپین‌های واکسیناسیون گسترده بوده است. دکتر «کماتشیدیسو موئتی»، مدیر منطقه‌ای سازمان جهانی بهداشت در آفریقا با اشاره به این اخبار جعلی، واژه‌ای به نام «اینفودمیک» را به کار برده که معنای آن، انبوهی از اطلاعات نادرست است که به سختی می‌توان باور مردم را درباره آنها تغییر داد. از این اطلاعات نادرست می‌توان به ادعاهایی مبنی بر اینکه افراد غیرسفید پوست به کووید19 مبتلا نمی‌شوند، درمان بیماران کرونایی با استفاده از بخار آب یا داروهای سنتی مانند چای گیاهی و... اشاره کرد. تئوری‌های توطئه‌ای هم بخشی دیگر از اخبار جعلی است که در فیس‌بوک خودنمایی می‌کند؛ اخباری مبنی‌ بر اینکه فاز آزمایشی واکسن‌ها روی مردم آفریقا انجام می‌شود. کندشدن رشد جمعیت آفریقا به‌دنبال تزریق واکسن نیز دیگر اخبار جعلی منتشر شده در این پلتفرم است. محققان حوزه شبکه‌های اجتماعی معتقدند باتوجه به کمبود مهارت و سواد دیجیتالی، مردم کشورهای فقیر جنوب صحرای آفریقا نمی‌توانند به راحتی خبرهای جعلی را تشخیص دهند.
توجه به زبان‌های محلی
به دنبال نگرانی‌های گسترده، فیس‌بوک برای پاسخگویی به شکایات کاربران، درحال گسترش صدها حقیقت‌سنج (Fact Checker) در سراسر آفریقاست تا درصورت تشخیص اخبار جعلی، هشدارها و برچسب‌های بررسی واقعیت به پست‌ها سنجاق ‌شود. پس از درجه‌بندی طبق الگوریتم‌های فیس‌بوک، ممکن است برخی حساب‌های کاربری نیز حذف شوند. ادعا می‌شود بیش از 95 درصد از مواقعی که مردم برچسب‌های بررسی واقعیت را می‌بینند، محتوای اصلی را مشاهده نمی‌کنند. «متا»، شرکت مادر فیس‌بوک در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «اطلاعات نادرست یک چالش اجتماعی پیچیده است و ما اکنون یک تیم جهانی متشکل از 40 هزار نفر را استخدام کرده‌ایم که درمیان آنها 15هزار نفر محتوا را به بیش از 70 زبان محلی آفریقایی ازجمله امهری، سومالیایی، سواهیلی ، هوسه و غیره بررسی می‌کنند تا  بتوانیم با اطلاعات غلط به هر زبانی برخورد کنیم.» فیس‌بوک همچنین تغییراتی در سیاست‌های خود اعمال کرده تا مطمئن شود افراد کمتری اطلاعات غلط را می‌بینند. از سوی دیگر اطلاعات واکسن را از طریق مرکز جهانی اطلاعات کووید19 خود برجسته می‌کنیم. طبق سیاست‌های ما، پست‌ها معمولاً حذف نمی‌شوند مگر اینکه مستقیماً تشویق کننده خشونت یا نفرت باشند. «استوارت جونز»، مدیر مرکز تجزیه و تحلیل فیس‌بوک در آفریقای جنوبی که رسانه‌های اجتماعی را در این کشور رصد می‌کند، نیز می‌گوید: هرچند فیس‌بوک گاه اکانت‌ها را حذف می‌کند، اما بسیار زمان بر است.