ثبت 4 میراث فرهنگی ایرانی دیگر در یونسکو

 نیلوفر منصوری
خبرنگار

هفدهمین نشست کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس جهانی یونسکو برای ایران به یادماندنی شد، هرچند امسال ایران، پرونده ملی اختصاصی نداشت اما با 6 پرونده مشترک پا به مراکش گذاشت و چهار میراث ناملموس را به‌ صورت پرونده‌های چندملیتی با مشارکت کشورهای دیگر، به ثبت جهانی رساند. به این ترتیب شمار میراث ناملموس جهانی ایران در یونسکو به عدد 21 رسید. «شب یلدا» پرونده مشترک ایران و افغانستان، «مهارت ساختن و نواختن عود» با همکاری ایران و سوریه، «سوزن ‌دوزی ترکمن یا ترکمن ‌دوزی» با مشارکت ایران و ترکمنستان و پرونده «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» به نام ایران، افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به عنوان تازه‌‌ترین میراث ناملموس جهانی ایران، به فهرست یونسکو اضافه شدند، اما دو پرونده دیگر «جشن مهرگان» و «هنر ساختن و نواختن رباب» که مشترک از سوی ایران و چند کشور دیگر به یونسکو معرفی شده بودند، نتواستند مهر تأیید یونسکو را دریافت کنند.
ثبت مجدد ورزش‌های باستانی این بار به نام جمهوری باکو
ایران، دارای قدمت تاریخی با پیشینه‌ کهن فرهنگی، آداب و رسوم و نمادهای فرهنگی ویژه‌‌ای است؛ هرکدام از این نمادها گوشه‌‌هایی از زوایای فرهنگ غنی و پربار ایران را نمایان می‌‌کند اما در این میان کشورهای تازه‌تأسیس که داعیه دار فرهنگ غنی هستند به میراث معنوی ایران چشم طمع دارند. از جمله این کشورها، کشور تازه‌تأسیس و استقلال یافته جمهوری باکو است که بیش از 30 سال از دوران حکومتش نمی‌گذرد. دولت باکو بسیاری از مفاخر و مواریث ایرانی را توانسته‌اند با دروغ پردازی‌های خود، به ثبت جهانی یونسکو برسانند؛ در تازه‌ترین تلاش، ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ پهلوانی را که ایران قبلاً آن را به ثبت جهانی رسانده بود  دوباره به ثبت رساند.
سوریه و ایران «عود» را در یونسکو نواختند
هجدهمین میراث ناملموس ایران «مهارت ساختن و نواختن عود» است که به‌طور مشترک به نام ایران و سوریه در یونسکو ثبت شد. ایران این پرونده را  سال ۱۳۹۷ به صورت ملی ثبت کرده بود، اما برای ثبت جهانی با مشارکت سوریه در پانزدهمین اجلاس کمیته میراث جهانی ناملموس، سال ۱۳۹۹ پرونده آن را به یونسکو ارائه کرده بود که ریفر شد. کارشناسان معتقد بودند  دلیل پذیرفته نشدن عود در آن سال، درنظر نگرفتن دیگر کشورهای عربی است که عود در آنجا رواج دارد. از دیگر دلایل آن هم گفته می‌شد که از روی پرونده کمانچه تدوین شده بود در هر صورت، پرونده آن سال ناموفق و اقدام اشتباهی بود. عود به عنوان پدرخوانده سازهای زهی عرب با منشأ ایرانی در نظر گرفته می‌شود و در خاورمیانه و همچنین بخش‌هایی از اروپا، آفریقا و آسیا حضور پررنگی دارد. عود‌، سازی است از جنس پوست و چوب که قدمت آن دست کم به ۱۵۰۰ سال قبل برمی گردد.
نوازندگان عود در استان‌های بوشهر، هرمزگان و خوزستان و خرمشهر از نظر آماری بیشتر از استان‌های دیگر است. استاد بهروزی، استاد کامکار، استاد نریمان، خانم نگار بوبان، سعید نایب محمدی، هوتن شرف بیانی ومجید ناظم‌پور از نوازندگان معروف این ساز هستند. عود در سوریه، ابتدا در دمشق وجود داشت و بعدها در شهرهای دیگر  گسترش یافت. فرید آی‌آترش، قادری دلال، عدنان فتح‌الله، خوان کراجولی، حسین سبسابی، الهام ابوسعود از نوازندگان مشهور بین‌المللی سوری هستند.
یلدا به صبح جهانی شدن رسید
امسال هفتمین سالگرد تهیه و تدوین و تنظیم پرونده شب یلدا از سوی ایران بود. از سال 1393 این پرونده همچنان در مسیر یونسکو رفت و آمد کرده بود ، هرچند زمان زیادی طول کشید اما سرانجام این پرونده به صورت مشترک با کشور افغانستان به یونسکو ارائه و به عنوان نوزدهمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت جهانی شد.
ثبت جهانی هنر سوزن دوزی ترکمن
بیستمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران که به صورت مشترک و پرونده چند ملیتی با کشور ترکمنستان به ثبت رسید، هنر سوزن‌دوزی ترکمن (ترکمن دوزی) است.
سوزن‌دوزی ، بهمن ‌ماه سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث ناملموس به نام استان گلستان ثبت شد. مردمان ترکمن به آن کشته، کوجمه و ایلمه می‌گویند. قدمت این هنر در منطقه ترکمن‌‌نشین کنونی به 8 هزار سال قبل برمی‌‌گردد. در غارهای کمربند و هوتو در نزدیکی بهشهر، سوزن‌دوزی‌های شاخک‌داری به دست آمده است که حکایت از دیرینگی این هنر در منطقه دارد. براساس آثار به‌جامانده، اوج این هنر در دوران افشاریه، زندیه و بویژه قاجاریه بوده است.
ثبت جهانی پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی
با ثبت پرونده «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» به نام ایران، افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در یونسکو، شمار میراث ناملموس ایران در فهرست یونسکو به عدد ۲۱ رسید.
در دی ماه 1396 دانش و مهارت بومی تولید ابریشم، به عنوان میراث ناملموس ملی ثبت شد و اکنون در قالب پرونده چند ملیتی به رأی یونسکو گذاشته شد، هر چند ریشه نوغانداری و تولید ابریشم دستباف به کشور چین برمی‌گردد اما در گذشته به عنوان یک صنایع دستی پایه‌ای و پراهمیت در سطح استان گلستان رواج داشت و روزگاری در اقتصاد خانواده و منطقه سهم بسزایی داشت، اما در چند سال اخیر  کاملاً از رونق افتاده است.
ناکامی «جشن مهرگان» و «رُباب» در یونسکو!
دو پرونده دیگر جشن مهرگان و رباب در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی میراث ‌فرهنگی ناملموس به ثبت جهانی نرسیدند و هر دو ریفر شدند. به گفته کارشناسان عدم ثبت  جشن مهرگان به دلیل ابهام‌هایی است که وجود داشته و گفته می‌شود این جشن در تاجیکستان مفصل‌تر از ایران برگزار می‌شود، هرچند این پرونده در سال ۱۴۰۰ اصلاح و یک بار دیگر به یونسکو فرستاده شده بود اما باز هم این پیشنهاد ریفر شد.
اما پرونده دیگر ایران که در این دوره از اجلاس یونسکو رد شد، «هنر ساختن و نواختن رُباب» بود که حدود 4 سال پیش در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده بود. این پرونده امسال به صورت مشترک از سوی ایران، ازبکستان و تاجیکستان در هفدهمین نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراث‌ فرهنگی ناملموس به بررسی گذاشته شد، ‌اما آن هم به پیشنهاد کارشناس یونسکو، ریفر شد.
ایران تا پیش از این، ۱۷ میراث ناملموس را در یونسکو به صورت ملی یا چندملیتی ثبت کرده بود که با ثبت این چهار میراث، جمعاً 21 میراث معنوی و ناملموس را ثبت جهانی کرده است.