گروه اقتصادی- عرضه جدید به بازار مسکن از مسیر سرمایه‌گذاری‌های ساختمانی برای ساخت واحدهای مسکونی در حالی در دولت قبل، بشدت افت کرد که بررسی‌ها نشان می‌دهد بازار مسکن به یک نسخه شفابخش برای خروج از رکود ساختمانی نیازمند است.
مطابق با نیازسنجی‌های انجام شده، کشور سالانه به عرضه دست‌کم 900 هزار تا یک میلیون واحد مسکونی جدید برای پاسخ به تقاضای جدید از یکسو و همچنین تأمین نیازهای انباشته شده از سال‌های قبل از سوی دیگر نیازمند است. برآوردها حاکی است در سال‌های اخیر به طور متوسط سالانه تنها  350 تا 400 هزار واحد مسکونی در کشور احداث شده است.
این در حالی است که شرایط در شهر تهران به مراتب وخیم‌تر از وضعیت ساخت و سازهای کشوری است. در حالی که در ابتدای دهه 90 سالانه به طور متوسط حدود 200 هزار واحد مسکونی در شهر تهران ساخته شد، این میزان در سال 1399 به حدود 50 هزار واحد مسکونی یعنی یک چهارم حجم عرضه جدید در سال‌های ابتدایی دهه 90 سقوط کرد.
بازار ساخت و ساز ملک به دنبال استمرار رکود و افزایش عمق آن هم‌اکنون در هفتمین سال رکود قرار گرفته است.
آخرین آمارهای رسمی از روند ساخت وساز مسکن نیز شرایط رکودی در این بازار را نشان می‌دهد. آخرین آمار رسمی مربوط به تحولات ساخت وساز در کشور و تهران مربوط به بازه زمانی تابستان سال 1400 است. در تابستان 1400 حجم صدور پروانه‌های ساختمانی در پایتخت در مقایسه با تابستان 1399 باز هم کاهش یافت و افت 11.7 درصدی را در کارنامه ساختمانی خود به ثبت رساند.
مطابق با روایت مرکز آمار ایران از تازه‌ترین تحولات بازار ساخت و ساز مسکن، تابستان 1400 در مجموع 1609 فقره پروانه ساختمانی در شهر تهران صادر شد که این میزان در مقایسه با سال قبل 11.7 درصد کاهش داشته است؛ هر چند در مقایسه با فصل بهار-یک فصل قبل- افزایش 15 درصدی را تجربه کرده است.
هر چند افزایش فصلی حجم ساخت و سازهای جدید به لحاظ افزایش تیراژ فصلی ساخت و ساز را نمی‌توان به معنای خروج بازار ساخت و ساز از رکود تعبیر کرد. این موضوع سه علت مهم و عمده دارد. اولین علت مربوط به نیمه تعطیل و حتی تعطیل بودن بازار ساخت و ساز در فروردین ماه به علت تعطیلات نوروزی است. علت دوم به پایین بودن حجم عرضه جدید به بازار مسکن در تابستان مربوط می‌شود که هر چند ممکن است 15 درصد از عرضه جدید در فصل بهار بیشتر باشد اما همچنان تیراژ ساختمانی بسیار پایین و در محدوده رکودی است. عامل سوم به حجم بسیار کم واحدهایی که مجوز ساختمانی دریافت کرده‌اند نسبت به دوره‌های رونق ساختمانی مربوط می‌شود.
در شرایطی که در سال‌های ابتدایی دهه 90 در هر فصل به طور معمول و میانگین بیش از40 هزار واحد مسکونی مجوز ساخت دریافت می‌کرد این میزان در تابستان سال گذشته به کمتر از 15 هزار واحد مسکونی تنزل کرده است. براساس آمارهای رسمی، تابستان سال گذشته تنها 12 هزار و 500 واحد مسکونی مجوز ساخت دریافت کردند که این میزان نیز نه تنها آماری بسیار اندک به لحاظ عرضه جدید طی یک فصل محسوب می‌شود که حتی در مقایسه با تابستان سال 99 (ششمین سال رکود ساختمانی)، افت حدود 10 درصدی داشته است.
آمارها نشان دهنده ادامه رکود در بازار ساخت و ساز هم در شهر تهران و هم در کشور است. در کشور نیز در حالی که در سال‌های ابتدای دهه 90 سالانه بیش از 600 هزار واحد مسکونی مجوز ساخت دریافت می‌کردند این میزان در سال‌های اخیر به حدود نصف کاهش یافته است. نشانه‌ها و پیامدهای رکود در بازار ساخت وساز هم در شهر تهران و هم در کشور خود را در شکل کاهش عرضه جدید به بازار مسکن، افزایش شکاف قیمت بین واحدهای نوساز و واحدهای با عمر بنای بالاتر و در نتیجه کاهش سهم معاملات واحدهای مسکونی نوساز از کل معاملات مسکن نشان داده است. ضمن اینکه کاهش عرضه جدید به بازار مسکن و در نتیجه افزایش شکاف بین حجم عرضه و تقاضای واحدهای مسکونی، خود یکی از مهم‌ترین عوامل شتاب‌دهنده به جهش قیمت مسکن طی سه سال اخیر-فاصله سال‌های 97 تا پایان 99- بوده است.
منشأ رکود ساختمانی
بررسی‌های صورت گرفته حاکی است دست‌کم سه عامل مهم در شکل‌گیری و افزایش عمق رکود ساختمانی در سال‌های اخیر مؤثر بوده است. شاید بتوان از جهش قیمت مسکن به عنوان متهم ردیف اول رکود ساختمانی و افزایش عمیق آن و همچنین جهش هزینه‌های ساخت به عنوان متهم ردیف دوم یاد کرد. با این حال نباید نقش عوامل بیرونی را در افزایش عمیق رکود ساختمانی سال‌های اخیر نادیده گرفت. متوسط قیمت هر مترمربع مسکن در کشور و همچنین در شهر تهران به فاصله سال‌های 95 تا 1400 بیش از 7.5 برابر رشد کرده است. در بازار زمین  که گران‌ترین جزء ساختمانی محسوب می‌شود و در تهران بیش از 70 درصد هزینه ساخت را به خود اختصاص می‌دهد، این میزان رشد به مراتب بیشتر است. در تهران به فاصله سال 95 تا 1400 متوسط قیمت زمین بیش از 10 برابر رشد کرد. در همین بازه زمانی تورم در بازار کشوری زمین نیز معادل بیش از 11 درصد بوده است که نشان دهنده رشد شدید هزینه ساخت  و ساز در کنار جهش شدید قیمت مسکن در معاملات خرید و فروش املاک است. عامل اول یعنی جهش شدید قیمت مسکن منجر به حذف بخش زیادی از متقاضیان خرید مسکن از بازار به دلیل گرانی و عدم قدرت خرید کافی شد. بسیاری از متقاضیان مصرفی مسکن به دلیل این شکاف و افزایش روزافزون آن به اجبار از بازار رانده شدند و در نتیجه به علت نبود مشتری مؤثر برای واحدهای ساخته شده، سازنده‌ها نیز انگیزه خود را برای ساخت و ساز از دست داده و تیراژ ساختمانی افت کرد. گرانی هزینه‌های ساخت و ساز و رشد خیره کننده بهای زمین و همچنین تورم شدید مصالح ساختمانی نیز این رکود را دامن زد. در این میان، نبود سیاست‌های مؤثر در سال‌های اخیر برای افزایش عرضه به بازار مسکن و رهاسازی کامل مأموریت مهم تأمین مسکن برای آحاد جامعه بخصوص گروه‌های کم درآمد، وضعیت دسترسی به مسکن را برای گروه‌ها و اقشار فاقد مسکن در کشور دشوارتر از قبل کرد.
 نسخه نجات‌بخش
گزارش‌ها نشان می‌دهد، طی سال‌های اخیر به دلیل عقب‌نشینی متولیان مسکن از امر ساخت و ساز برای پاسخ به نیاز متقاضیان، بخصوص گروه‌های کم‌درآمد، شرایط در بازار مسکن و همچنین بازار اجاره برای گروه‌های فاقد مسکن روز به روز دشوارتر شد. با این حال، همزمان با آغاز به کار دولت سیزدهم، در راستای اجرای قانون جهش تولید مسکن مصوب مجلس شورای اسلامی، بازگشت دولت به سیاست مداخله برای تأمین مسکن گروه‌های فاقد مسکن کلید خورد. براساس قانون جهش تولید مسکن و به منظور اجرای آن، دولت سیزدهم برنامه ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی را برای مدت چهار سال در دستور کار خود قرار داده است. مطابق با اعلام وزارت راه و شهرسازی، تاکنون بیش از 5 میلیون نفر از متقاضیان این واحدها اقدام به ثبت نام در سامانه نهضت ملی کرده‌اند و عملیات اجرایی بخشی از این واحدها در مناطق مختلف کشور نیز آغاز شده است. کارشناسان معتقدند با اجرای این سیاست ضمن افزایش تیراژ ساختمانی و عرضه جدید به بازار مسکن، تعداد قابل توجهی از گروه‌های فاقد مسکن خانه‌دار شده و بخش زیادی از تقاضای مسکن پاسخ داده می‌شود. در واقع این طرح پاسخی مناسب به تقاضای جدید و انباشته شده مسکن در سال‌های اخیر است. پیش‌بینی می‌شود از امسال و همزمان با افزایش تیراژ ساختمانی ناشی از اجرای سیاست ساخت یک میلیون مسکن در سال، بازار ساخت و ساز و مسکن نیز از وضعیت رکودی خارج شود.

با توجه به کاهش شیوع کرونا و واکسیناسیون گسترده، پیش‌بینی می‌شد که در نوروز امسال، سفرها نسبت به دو سال گذشته افزایش داشته باشد که آمارهای بخش حمل‌ونقل این پیش‌بینی‌ها را تأیید می‌کند. نوروز 99 و 1400، به دلیل شیوع کرونا و ایجاد محدودیت‌های رفت و آمد، سفرهای نوروزی نسبت به سال‌های پیش از آن کاهش داشت اما با توجه به تمهیدات دولت و گسترش واکسیناسیون، شیوع کرونا در کشور کنترل شد. با کاهش شیوع کرونا محدودیت‌های رفت و آمد و حمل‌ونقل نیز برداشته شد. به این ترتیب سفرهای نوروزی در سال 1401 نسبت به سال گذشته حدود 35 درصد رشد را نشان می‌دهد. بر اساس اعلام وزارت راه و شهرسازی، نوروز امسال، در تمام بخش‌های حمل و نقلی، سفرها افزایشی بوده است.
سفرهای جاده‌ای
بر اساس آمار ارائه شده از ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ تا ۱۰ فروردین ۱۴۰۱، معادل ۴ میلیون و ۶۷۴ هزار و ۷۴۹ نفر مسافر جاده‌ای داخلی و ۴۷۵ هزار و ۲۱۵ سفر جاده‌ای داخلی ثبت شده است. امسال 14 هزار و 400 دستگاه اتوبوس، 24 هزار و 300 دستگاه مینی‌بوس و 30 هزار سواری کرایه‌ای جاده‌ای در حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای به ارائه خدمات پرداختند و بقیه سفرها مربوط به خودروهای شخصی بوده است. امسال 2 میلیون تردد وسیله نقلیه به ازای هر روز در جاده‌های کشور را‌‌‌‌‌‌‌‌ شاهد بودیم. شهریار افندی‌زاده، معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی با اشاره به افزایش ترددهای جاده ای در نوروز امسال، گفت: در نوروز امسال جابه‌جایی مسافر از طریق حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای به بیش از 3 میلیون و 664 هزار و 984 نفر رسیده است که نسبت به سال قبل از 18 درصد رشد برخوردار است. در حمل‌ونقل شخصی نیز بیش از 40 میلیون تردد وجود داشته است که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از 35 درصد رشد داشته است، البته در برخی از روزها میزان رشد از 40 درصد هم فراتر رفته است.
سفر ریلی
آمار وزارت راه و شهرسازی از 25 اسفند سال گذشته تا 10 فروردین امسال، نشان می‌دهد در این مدت در بخش ریلی، در ۲۹۲۳ سفر ریلی یک میلیون و ۸۴ هزار و ۸۱ نفر جابه‌جا شدند. بر اساس اطلاعات وزارت راه و شهرسازی امسال 225 قطار به‌صورت روزانه به جابه‌جایی مسافران مشغول بودند و تعداد مسافران قطار نسبت به سال قبل از رشد 67 درصد برخوردار بوده است و عمده بلیت‌های قطار قبل از نوروز به‌صورت پیش‌فروش به مردم ارائه شده است.
سفر هوایی
آمار سفرها در بخش هوایی داخلی و بین‌المللی از 25 اسفند تا 10 فروردین، شامل یک میلیون و ۹۶۳ هزار و ۸۰۲ نفر است و نشست و برخاست هوایی نیز در بخش داخلی و بین‌المللی ۱۵ هزار و ۹۳۳ فروند گزارش شده است. تعداد مجوزها برای سفرهای هواپیمایی از 25 اسفند تا 15 فروردین به میزان 25 هزار و 825 صندلی پرواز است. سفرهای هوایی داخلی نسبت به سال گذشته از رشد 61 درصدی برخوردار شده است. همچنین در زمینه حمل‌ونقل هوایی خارجی از طریق فرودگاه امام 277 هزار و 126 نفر جابه‌جا شدند که نسبت به سال قبل 250 درصد رشد داشته است. بنابراین از پروازهای خارجی هم چه توسط شرکت‌های داخلی  یا هواپیماهای خارجی استقبال خوبی شده است.
سفرهای دریایی
در بخش دریایی نیز آمار ورود و خروج مسافر دریایی ۲ میلیون و ۵۹۵ هزار و ۲۳۲ نفر، ورود و خروج گردشگر دریایی یک میلیون و ۹۵۴ هزار و ۷۲ نفر، ورود و خروج شناور مسافری ۲۲ هزار و ۷۸۴ فروند و ورود و خروج شناور تفریحی نیز ۲۱۰ هزار و ۲۷۸ فروند ثبت شده است. به این ترتیب سفرهای نوروزی امسال در بخش دریایی نسبت به سال قبل بیش از 280 درصد رشد داشته است. با وجود افزایش سفرهای نوروزی طبق آمار پلیس امسال به‌صورت متوسط روزانه 37 نفر از شهروندان در تصادفات جاده‌ای فوت شدند و در مجموع تا 12 فروردین بیش از 600 نفر تلفات جاده‌ای ثبت شده است که آمار دقیق را‌‌‌‌‌‌‌‌ پزشکی قانونی در اردیبهشت ماه اعلام می‌کند، اما با وجود افزایش 35 درصدی سفرها، طبق آمار پلیس تلفات جاده‌ای نسبت به سال قبل 10 درصد کاهش داشته است.

تصمیم جدی دولت برای خانه‌دار شدن اقشار ضعیف

وزیر راه و شهرسازی گفت: یکی از مأموریت‌های جدی وزارت راه و شهرسازی «نهضت ملی مسکن» است زیرا دولت برای ساخت مسکن تصمیم جدی دارد.
رستم قاسمی اظهار کرد: براساس قول رئیس‌جمهور و قانونی که مجلس تصویب کرده است، مقرر شد حدود چهار میلیون مسکن ظرف چهار سال ساخته شود. وی افزود: خوشبختانه در مدت شش ماهی که از فعالیت دولت خدمتگزار می‌گذرد، ما در شهرها و شهرستان‌های مختلف کشور شاهد آغاز پروژه‌های مسکن هستیم.
قاسمی عنوان کرد: منابع بانکی و اعتباری خوبی پیش‌بینی شده است، دولت برای ساخت مسکن تصمیم جدی دارد و در صندوق ملی مسکن که مجلس شورای اسلامی قبل از عید تصویب کرد، اعتبار خوبی برای نهضت ملی مسکن تصویب شده تا اقشار ضعیف صاحب‌خانه شوند. وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه یکی از برنامه‌های دولت، رفع اشکالات به‌وجود آمده در طرح مسکن مهر خواهد بود، ابراز کرد: دولت تنها به‌دنبال مسکن‌سازی نیست بلکه در کنار مسکن به سایر نیازهای زیرساختی مردم از جمله آموزش، درمان، فضای سبز و … نیز توجه دارد بنابراین هدف شهرسازی و توسعه خدمات شهری است که خوشبختانه برای آن اعتباری در صندوق ملی مسکن در نظر گرفته شده است. وی ادامه داد: اگر بخواهیم در مدت چهار سال به عدد چهار میلیون مسکن دست پیدا کنیم، به‌معنای این نیست که سالانه یک میلیون مسکن ساخته شود بلکه ما باید همواره در بخش‌های مختلف کار را شروع کنیم تا بتوانیم در دو سال نخست، دو میلیون مسکن را تحویل بدهیم و باقیمانده آن را ظرف دو سال دیگر تحویل دهیم.
قاسمی، یکی از موضوعات مهم در بحث نهضت ملی مسکن را موضوع زمین اعلام کرد و گفت: همان‌طور که می‌دانید از دو میلیون و ۲۰۰ هزار واحد مسکونی شهری که در طرح مسکن مهر ساخته شد، تنها زمین یک میلیون واحد آن متعلق به دولت و مابقی متعلق به خرده مالکان و مردم بوده است.وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه ۳۶۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات در بودجه سال ۱۴۰۱ پیش‌بینی شده است، گفت: همچنین ۴۰ هزار میلیارد تومان برای ودیعه مسکن پیش‌بینی شده بخصوص برای بافت‌های فرسوده تا به اهالی آن ودیعه داده شود تا مسکن‌ها ساخته شود. وی اضافه کرد: ساخت یک میلیون واحد در روستاها پیش‌بینی شده که بخش بسیار بزرگی از آن آغاز شده است، در شهرها نیز بحث خودمالکی مطرح است که مالکان زمین، وام و تخفیف پروانه را دریافت می‌کنند و خودشان مسکن را می‌سازند، بخش دیگر نیز به انبوه‌سازان سپرده شده که در قالب قرارداد سه جانبه بین مشتری، بانک و انبوه‌ساز ساخته می‌شود.

۵ هزار واحد مسکن کم‌درآمدها در مناطق شهری تحویل شد

معاون بنیاد مسکن با اعلام اینکه ۱۸ هزار واحد مسکن اقشار کم‌درآمدی در سال گذشته وارد فاز عملیاتی و اجرایی شد، گفت: حدود ۵ هزار واحد مسکونی در سال گذشته تکمیل و تحویل شد.
به گزارش وزارت راه و شهرسازی، حمیدرضا سهرابی با اشاره به اینکه بخش عمده وظایف بنیاد مسکن برای تولید مسکن اجرای طرح نهضت ملی مسکن همسو با سیاست‌های دولت سیزدهم است، اظهار کرد: سهمیه بنیاد برای تولید مسکن اقشار کم‌درآمد در مناطق شهری در سال گذشته به غیر از طرح نهضت ملی مسکن ۲۰ هزار واحد بود که حدود ۱۸ هزار واحد آن وارد فاز عملیاتی و اجرایی شد.
معاون مسکن شهری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی افزود: از ۱۸ هزار واحد مسکنی که سال گذشته شروع شد ۴ هزار و ۸۷۰ واحد تکمیل و تحویل متقاضیان شده است.