عصری جدید برای کارگران ساختمانی

ایلیا پیرولی
خبرنگار

این نوشتار قصد ندارد که به مقوله نخ‌نما شده بیمه کارگران ساختمانی بپردازد؛ وقتی که کارفرماهای ساختمانی غیر حرفه‌ای که حالا شغل جانبی‌شان برج سازی شده، قانون را دور زده و خود را از چرخه پرداخت حق بیمه کارفرمایی خارج می‌کنند.به طوری که اکنون 200 هزار کارگر ساختمانی از چرخه بیمه تأمین اجتماعی بنا به همین دلیل و عدم توان پرداخت حق بیمه خود به دلیل حذف از چرخه کار خارج شده‌اند. حالا تعداد آنها از 700 هزار نفر به حدود یک میلیون نفر کارگر ساختمانی رسیده است. این منهای کارگران مهاجر است. این نوشتار روایت گونه به موضوع افزایش آسیب‌های ناشی از کار، از کارافتادگی کارگران ساختمانی و نادیده گرفتن شغل آنها به عنوان یک شغل سخت و زیان‌آور می‌پردازد و در ادامه به اقدامات دولت در این باره اشاره دارد.
پرده اول
در کنار ساختمان نیمه کاره، دراز کشیده و کلاهی را که گرد و خاک نشسته روی آن رنگش را تغییر داده بود روی چشمانش گذاشته بود.  همکاران دیگرش بیرون ساختمان، نشسته بودند. در این هنگام صدای مرتعش مردی چرت نیم بند او را پاره کرد... «بلند شید. آماده شید برید بالا... باید تا شب نشده قسمت‌های مانده طبقه دوم را تمام کنید و...»
 پرده دوم
گرگ و میش غروب است. دانه‌های درشت برف صورت تکیده و استخوانی‌اش را سفید پوش کرده، خیلی وقت بود که چنین برفی نباریده بود، او سراپا سفید شده و به شبح می‌‌ماند. برایش دیگر فرقی نمی‌کرد که زودتر به خانه برسد یا دیرتر.
چنین به نظر می‌‌رسید که اگر تلی از برف هم روی او بنشیند باز لازم نخواهد دید تکانی بخورد و برف را از روی خود بتکاند. او ناامید و خسته بود. نمی‌دانست باقی روزها را چگونه سپری کند از وقتی که کارفرما او را به خاطر دیسک کمرش جواب کرده بود...
 پرده سوم
قصه پراز درد و تراژدی کارگران ساختمانی بارها سوژه رسانه‌ها شده، حتی در مواقعی نیز برای برخی نمایندگان مجلس و حتی آنهایی که قرار بوده در حوزه‌ای مرتبط با آن به مسئولیتی برسند، برگ برنده خوبی بوده است. کارگران ساختمانی در ایران که جمعیت آنها حالا با احتساب 500 تا 600 هزار تبعه افغانستانی به 2 میلیون نفر رسیده، نه تنها از امنیت شغلی خود بیمناک هستند، بلکه با سرکوب دستمزدی و حذف از گردونه کار به بهانه ناتوانی جسمی و افزایش حوادث ناشی از کار مواجه هستند. بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی مراکز رسمی کشور، شغل آنها نه تنها پایدار نیست، بلکه به طور میانگین سالانه 3 تا 4 ماه به صورت ثابت مشغول به کار هستند.
 پرده چهارم
مدتی است در کنار چند نفر دیگر همان جایی که همیشه پاتوق کارگران بوده، بی حرکت ایستاده و به هیاهوی آمد و شد جمعیت مثل یک آهنگ گوش می‌‌دهد. هر از گاهی ماشینی آمده و چند تا از کارگران را بدون رعایت کرامت انسانی با خود می‌‌برد؛ اما او مانده و فقط نظاره‌گر است. نیهاد، اهل کردستان کسی که مدتی کولبر بوده و حالا به اینجا، یعنی کلانشهر تهران آمده تا شاید کمی از سختی کار و مخاطراتی که کولبری داشت با شغل کارگری ساختمانی آسوده‌تر تأمین معاش کند، اما روزگار با او نساخت؛ او چند ماه پیش دو تا از انگشتان خود را در حین کار در یک مجتمع ساختمانی در حال ساخت از دست داده است. نیهاد حالا نه بیمه دارد، نه مصونیت دارد و نه کارفرماهای ساختمانی او را می‌‌پذیرند.
اکبر شوکت، رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی: سالانه حدود 700 تا هزار نفر به دلیل حوادث ناشی از کار در ساخت و سازهای کشور فوت می‌‌شوند. یعنی به طور متوسط روزانه 2 تا 3 نفر کارگر ساختمانی از بین می‌‌روند.
روزنامه‌نگار: این میزان بیش از استاندار جهانی است؟
شوکت: بلی، این جدا از قطع عضوی‌ها و قطع نخاعی‌هاست. در جهان میانگین کل حوادث ناشی از کار در بخش ساخت و ساز 17 درصد است، اما در ایران این میزان 50 درصد برآورد شده است.
روزنامه‌نگار: آیا کارگران ساختمانی مشمول قانون سخت و زیان‌آور هستند؟
شوکت: نه. اینجا در ایران متأسفانه هنوز این امر محقق نشده و این در حالی است که عمر مفید کاری یک کارگر ساختمانی بسیار پایین است. کارگران ساختمانی با وجود آنکه 10 درصد مشاغل کشور را اشغال کرده‌اند، اما 50 درصد حوداث را شامل می‌‌شوند و 90 درصد دیگر مشاغل کشور نیمی از حوادث حین کار را به خود اختصاص داده‌اند. به عبارتی از مجموع 24 میلیون نفر شاغل، 2 میلیون نفر با نیمی از خطرات مواجه هستند.
پرده پنجم
دم غروب است، اما هنوز نیهاد به خانه، خانه‌ای که در انتهای جنوبی‌ترین نقطه کلانشهر تهران است برنگشته، او مستأصل به اطراف نگاهی می‌‌کند، انتهای پاییز است و سیاهی شب زودتر از هر زمان دیگر در حال محو کردن روشنایی روز است.
او یک کارگر ساده ساختمانی بود که هیچ مهارتی در این زمینه نداشت. گفته می‌‌شود که بیشتر کارگران ساختمانی که دچار حوادث حین کار می‌‌شوند، کارگر ساده هستند.
شوکت: در بعضی از مواقع که بخش مسکن از رکود خارج می‌‌شود، کارگران ساختمانی غیر ماهر به دلیل نبود کار در بخش‌های دیگر به این بخش وارد می‌‌شوند و همین امر منجر به افزایش حوادث ناشی از کار می‌‌شود.
روزنامه‌نگار: انجمن‌ها چه نقشی ایفا می‌‌کنند؟
شوکت: موقعی که مسکن مهر اجرایی شد، به یکباره میزان تقاضا برای کار در بخش مسکن افزایش یافت و در کنار مهاجران افغانستانی، کارگرانی که شغلی نداشتند یا شغل خود را از دست داده بودند، به این بخش وارد شدند که اوج آن را در سال‌های 88 تا 91 شاهد بودیم و این آسیب‌ها را افزایش می‌داد. چون توانایی بازرسی از سوی دولت و تشکل‌ها با توجه به حجم بالایی که ایجاد شده بود، وجود نداشت.
روزنامه‌نگار: به نظر می‌‌رسد ایمنی محیط کار در ساخت و ساز با توجه به آنچه گفتید بسیار پایین است.
شوکت: دقیقاً همین طور است. به علت کمی تعداد بازرسان از سوی وزارت کار در سال‌های گذشته این میزان افزایش یافته است. حتی بیشتر بازرسی‌ها بعد از روی دادن حادثه اتفاق می‌‌افتد.
روزنامه‌نگار: دیده شده در سال‌های اخیر کارفرماهایی وارد ساخت و ساز شده‌اند که نه تنها تخصصی در این زمینه ندارند، بلکه رکود اقتصادی چند سال اخیر باعث ورود آنها به این حوزه شده، این موضوع چه تأثیری  در افزایش میزان حوادث ناشی از کار داشته است؟
شوکت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از 75 درصد از کارفرماها از این قشری هستند که به ساخت و ساز وارد شده‌اند و تخصصی ندارند و این باعث شده تنها آنها به فکر منافع خود باشند و تا می‌‌توانند هزینه‌ها را کاهش دهند که منجر به افت ایمنی در محیط کار شده است.
پرده ششم؛ نگاه دولت و راهکار
معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، می‌گوید: ۴۰ درصد از حوادث ناشی از کار در بین کارگران ساختمانی است و در راستای کاهش حوادث ناشی از کار، کارفرمایان و پیمانکاران باید تأیید صلاحیت حفاظت و ایمنی را از حوزه معاونت روابط کار دریافت کنند.  علی حسین رعیتی فرد با اشاره به آمار فوتی حوادث ناشی از کار می‌گوید: با تصویب لایحه مقاوله‌نامه بازرسی کار در مجلس امیدواریم بتوانیم از ظرفیت‌های سازمان بین‌المللی کار (ILO) در راستای ارتقای ایمنی و به حداقل رساندن حوادث ناشی از کار استفاده کنیم. رعیتی‌فرد می‌گوید که مطابق مصوبه شورای عالی حفاظت فنی و در راستای کاهش حوادث ناشی از کار، کارفرمایان و پیمانکارانی که در مناقصات شرکت می‌کنند باید تأیید صلاحیت حفاظت و ایمنی را از حوزه معاونت روابط کار دریافت کنند. یکی از تأکیدات ما طبق قانون تشکیل کمیته‌های حفاظت فنی است تا بتوانیم با کمک این کمیته‌ها سطح آموزش در حوزه ایمنی کار را ارتقا دهیم.
به گفته معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، یکی از دغدغه‌های کارگران ساختمانی به حضور اتباع غیر مجاز بیگانه بازمی‌گردد که به صورت غیررسمی در کشور فعالیت دارند که در این خصوص بازرسان وزارت کار با همکاری و هم‌افزایی استانداری‌ها و دستگاه‌های مختلف مجموعه اقداماتی را به منظور حمایت از کارگران ایرانی در دستور کار قرار داده‌اند. طبق اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در کارگاه‌های زیر ۲۰ نفر بویژه کارگاه‌های ساختمانی بیشترین نرخ حوادث ناشی از کار دیده می‌شود. در بازرسی‌های انجام گرفته از کارگاه‌های مشمول قانون کار نیز، فعالیت‌های ساختمانی در بین فعالیت‌های اقتصادی بیشترین سهم آسیب‌های شغلی منجر به فوت را داشته است. رعیتی فرد بر بازنگری بر آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور که پیرو تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی در سال ۸۵ به تأیید دولت رسید و ابلاغ شد، تأکید کرده و می‌‌گوید: درخصوص ضرورت بازبینی این آیین‌نامه با نظر شرکای اجتماعی به توافق مشترک و جمع‌بندی اولیه رسیده‌ایم که امیدواریم با همکاری سازمان تأمین اجتماعی این اصلاح در جهت رفع دغدغه‌های جامعه هدف در آینده نزدیک صورت گیرد. وی همچنین به تازگی در یک سخنرانی گفته که باید از ظرفیت بسیج و تشکل‌های کارگری  در زمینه پایش ایمنی و صیانت از نیروی کار کمک گرفت.
رعیتی فرد می‌گوید: بسیاری از حوادث ناشی از کار به علت بی‌احتیاطی و نبود آموزش‌های کافی است. ظرفیت بسیج برای تشکیل کمیته‌های حفاظت فنی در مراکز تولیدی کمک‌کننده است؛ مسأله‌ای که مورد تأیید شوکت نیز هست و امیدوار به همکاری دولت با این سندیکای بزرگ کارگری است.
پرده آخر
نیهاد، بیقرار و درمانده، لباس می‌‌پوشد، دوست دارد با کسی درد دل کند، به تنها فرزندش می‌‌اندیشد که مدت‌هاست ندیده است، به آینده‌اش و...
به آسمان نگاهی می‌‌اندازد، احساس می‌‌کند که این آسمان دود گرفته است که تنها می‌‌تواند رابط بین او و خدایش باشد.
همین که نگاهش به آسمان می‌‌افتد می‌خواهد چیزی بپرسد، اما بغض راه گلویش را می‌بندد و اشک‌های جاری شده از چشمانش گویا حرفش را می‌زنند.