پژوهش‌های‌ مسأله‌محور در حوزه خط و نگارش فضای مجازی

 وحید خلیلی اردلی
مدرس دانشگاه

​​​​​​​در روزگار ما اینترنت و فضای مجازی، بستر و ابزار اصلی «نوشتن» و «ارتباطات» است‌ و به‌دلیل ارتباط گسترده با کاربران و تولید نوشتار فراوان، زمینه بروز مشکلاتی برای خط و زبان شده ‌است. بر اثر همین تغییر قلم در چند دهه اخیر، ملت‌ها نگران تضعیف و معیارگریزی خط و زبان خود شده‌اند. آنها برای پاسبانی از زبان، خط و فرهنگ در برابر تهدیدات فناوری‌های نوین و این ابزار جدید نوشتاری، هشدارها داده‌اند و ساز کارهایی طراحی و اجرا کرده‌اند.
فضای مجازی، فزاینده و گسترده، به بستر و ابزار اصلی ارتباط و نوشتن تبدیل شده ‌است. این پدیده نوین، زوایایی گوناگون دارد و روزبه‌روز هم بر جنبه‌های متنوع و متکثر آن افزوده می‌شود. برای هماهنگی با این تغییرات و جلوگیری از آسیب‌هایی متفاوت که ممکن است به ‌وجود آید، باید پژوهش‌هایی نوین و مرتبط با خط و زبان صورت پذیرد. غفلت از این دنیای جدید، می‌تواند در حوزه‌های مختلف علمی، اجتماعی و غیره آسیب‌زا باشد. در کتاب «فضای مجازی، امکانات، قوانین، روش‌ها و ابزار ارزیابی» تألیف نجف‌ قلی‌نژاد و همکاران آمده است: «اینترنت که دروازه‌های سرزمین‌های ناشناخته‌ای را گشوده‌ است، در حال تغییر رفتار ما در کار، تجارت، روابط و جامعه است... فناوری اطلاعات، چنان با تاروپود زندگی اشخاص درهم‌آمیخته که نه تنها جدایی این محیط از زندگی آنها را غیرقابل تصور می‌نماید که با پیشرفت این فناوری، این آمیختگی و وابستگی لحظه‌به‌لحظه شدت یافته و ابعادی تازه و پیچیده‌تر می‌گیرد. اینترنت می‌تواند معانی جامعه و موجود در جامعه‌ای را که ما تلاش فراوان در حفظ و حراست آن کرده‌ایم، دگرگون سازد و نحوه نگرش ما را در عرصه‌های گوناگون جامعه موجود به چالش بگیرد.» (1390: ص 20)
 چنین آسیب‌هایی در حوزه زبان و خط در فضای مجازی قابل‌ بررسی است و پژوهشگران برای مقابله با آسیب‌های این دنیای الکترونیکی، باید طرحی نو دراندازند. پایگاه‌های مجازی در شکل‌ها، فرم‌ها و ساختارهای متفاوت و جدید با استفاده از محیط گرافیکی متنوع، محیط‌های صدا و تصویری گیرا و ازجمله در قالب متن، اثرگذار، در معرض دید مخاطبان قرار گرفته که پژوهش در این حوزه را بایسته‌تر از همیشه کرده ‌است. وقت آن است که گسترده و مداوم در این زمینه کوشش شود. این در حالی است که برای به‌دست‌آوردن آمار و اطلاعات دقیق و قابل‌ استنادی از میزان و چگونگی آسیب‌رسانی اینترنت و فضای مجازی بر زبان و خطّ فارسی پیمایش و پژوهش زیادی صورت نگرفته ‌است. اگرچه وضعیت کلی درست‌نویسی و توجه به پاکیزه‌نویسی، آهنگی امیدبخش و رو به درستی و پویایی دارد؛ گستردگی موضوع، نبودنِ زمینه برای مطالعات میان‌رشته‌ای زبان و ادبیات و فناوری اطلاعات، گرایش بیشتر دانشجویان زبان و ادبیات به پژوهش‌های ادبی، از عوامل کمبود سنجش و پژوهش در این حوزه است.
بنا بر اشارات بالا، بهتر است که دانشگاهیان و پژوهشگران، تحقیقاتی کاربردی و گوناگون در این زمینه انجام دهند تا مشخص شود که انحراف نوشتارِ فارسی از زبان معیار در فضای مجازی چه میزان است و برای مقابله با تهدیدات آن چه راهکارها و ساز کارهایی نوین‌تر و کاربردی‌تر تدوین شود.