70 درصد تجهیزات صنعت نفت توسط شرکت‌های ایرانی ساخته و تأمین می‌شود

  برای افزایش سهم 70 درصدی و گرفتن آن 30 درصد باقی‌مانده،‌ برنامه‌ریزی کرده‌ایم
 کارشناسان انرژی: سیاست تولید بار اول سیاستی موفق جهت خنثی کردن تحریم تجهیزات راهبردی صنایع نفت و گاز و حرکت به سمت ورود به بازارهای جهانی بوده است

گروه اقتصادی/ بررسی روند خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی در یک سال اخیر نشان می‌دهد که در این مدت برگ برنده ایران توان فنی و مهندسی داخلی بوده است. بیان دیگر، صادرات خدمات فنی و مهندسی و پالایشگاه‌داری فراسرزمینی ایران شد، از سیاست ساخت بار اول و بومی‌سازی تجهیزات راهبردی صنعت انرژی و نفت و گاز کشور به دست آمد. به نظر می‌رسد که ادامه مسیر، ظرفیت‌های بیشتری را در اختیار ایران قرار خواهد داد.
کارشناسان می‌گویند که از مهم‌تریــــن مســــائل ســـــاخت و داخلی‌سازی تجهیزات و فرایندهای تولید، مسأله ساخت و داخلی‌سازی آن محصول برای بار اول است. پیچیدگی ساخت، نبود تقارن اطلاعاتی کامل نسبت به محصول مورد نظر، نبود اطلاعات کافی از ظرفیت‌های مختلف کشور و همچنین عدم اطمینان به محصولات تولید داخل به‌دلیل ریسک‌پذیری بسیار بالا محصول مورد اشاره، همه سبب شده است که ساخت بار اول تجهیزات و فرایندهای استراتژیک و راهبردی تولید به بن‌بست بخورد.
بنابراین خلأ وجود یک سازکار نهاد رگولاتور بین نیازهای فناورانه و پاسخ‌های موجود در کشور کاملاً حس می‌شود. در این بین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، با تکیه بر داده‌هایی که در سال‌های اخیر در زمینه توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان شناسایی کرده است و همچنین شناسایی نیازهای راهبردی صنعت، به پلی بین صنعت و شرکت‌های دانش‌بنیان تبدیل شده است.
موضوع تأمین نیاز صنایع بزرگ کشور به یکی از دغدغه‌های مهم معاونت علمی تبدیل شده است و برای گسترش و رفع مشکلات آن‌، برنامه‌هایی در نظر گرفته‌اند. مهم‌ترین نیاز صنایع، تولید بار اول تجهیزات راهبردی صنعت که جزو سخت‌ترین نیازهاست و آن هم برای صنایعی است که نیاز آنها تاکنون در کشور توسط هیچ شرکت دانش‌بنیانی تولید نشده و همیشه به‌صورت واردات بوده است. این بخش یک بخش مهم از اقتصاد دانش‌بنیان تحت عنوان ساخت بار اول است که از اهمیت بسزایی برخوردار است. پیچیده‌ترین و استراتژیک‌ترین حالت نیز بحث تولید بار اول است که بسیار با اهمیت و بسیار راهبردی است.
از این جهت با پیگیری معاون علمی ‌و فناوری رئیس‌جمهور و در قالب ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش‌بنیان آیین‌نامه اجرایی برنامه تولید بار اول توسط دولت ابلاغ شد و حالا دیگر دانش‌بنیان‌ها با یک پشتوانه بسیار قوی قانونی ‌می‌توانند محصولات بو‌می‌سازی شده خود را به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی عرضه کنند.
این کارگروه برای مدیران شجاعی که به بو‌می‌سازی علاقه‌مند هستند، مجوز معافیت از تشریفات مناقصات را صادر می‌کند و وظیفه دیگر این کارگروه طراحی سناریو بومی‌سازی است، به طوری که به مدیران کمک می‌کند جزئیات قرارداد بو‌می‌سازی را تعیین کنند، به‌عنوان مثال اینکه بو‌می‌سازی توسط چه شرکتی و قیمت قرارداد چقدر باشد و دیگر اینکه مراحل پرداخت چه باشد و اینکه چه تست‌هایی برای این بو‌می‌سازی باید انجام شود.
در نهایت مجوز معافیت از تشریفات قانون و مقررات مناقصات با امضای معاون علمی‌ و فناوری ریاست جمهوری صادر می‌شود و به این ترتیب مشکل ساخت بارِ‌ اول محصولات فناورانه و استراتژیک به حداقل ‌می‌رسد و ‌می‌توانیم اثر تحریم‌ها در پیشرفت کشور را خنثی کنیم.
در این زمینه صنعت نفت و گاز کشور به‌دلیل تحریم‌های حوزه انرژی کشور از ابتدای دهه نود، بیشترین همکاری را در زمینه تولید بار اول تجهیزات راهبردی داشته‌اند و این امر سبب شده است بخش خوبی از تجهیزات پالایشگاهی و نیروگاهی کشور به تولید در داخل و بومی‌سازی برسند. موارد بسیاری از این دست که منجر شده است ایران به قطب مهمی برای صنعت انرژی در منطقه و جهان تبدیل شود. اجرای سیاست ساخت بار اول بود که منجر شد، ایران به مرحله‌ای برسد که اکنون با صادرات خدمات فنی و مهندسی و تجهیزات بومی‌سازی شده در کشور به بازسازی پالایشگاه‌های نیمه فعال کشورهای همسو بپردازد و همین امر نیز سبب شد که ایران پس از سال‌ها و برای اولین بار سهامدار پالایشگاه‌های فراسرزمینی در کشور ونزوئلا، ازبکستان و عراق شده و زمینه توسعه همکاری‌ها و همچنین فروش بیشتر نفت برای ایران فراهم شود. از همین رو نیز اهمیت تولید بار اول و بومی‌سازی تجهیزات راهبردی دیگر بخش‌های زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است تا بتوانیم به‌صورت کامل در این صنعت به خودکفایی برسیم.
دستاورد ساخت بار نخست، اشتغال‌آفرینی برای نخبگان
رمضانعلی سنگدوینی، عضو کمیسیون انرژی مجلس در مورد حمایت از ساخت بار اول می‌گوید: دانش‌بنیان‌ها پایه اصلی اقتصاد و توسعه صنعت در کشور هستند با توجه به سالی که رهبر معظم انقلاب نامگذاری کردند ما باید از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها استفاده کنیم.
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با «ایران» ادامه می‌دهد: نمی‌گوییم از قبل از امسال به دانش‌بنیان‌ها توجه نمی‌شد ولی امسال شروع اصلی توجه به دانش‌بنیان‌ها است. دانش‌بنیان‌ها و نخبگان در کشور ظرفیت بالایی دارند از این توجه و آغاز کار باید استفاده کنیم و ظرفیت اینها را وسط میدان بیارویم چراکه اینها کننده کار هستند.
او می‌گوید: بالاترین استاندارد در دنیا را از نظر تجهیزات و اقلام وزارت نفت دارد باید با دانش‌بنیان‌ها قراردادها و تفاهمنامه‌های بسته شود تا شرکت هایشان را وسط میدان بیاورند دانش‌بنیان‌ها حتی در بحث تولید تجهیزات اکتشافی و استخراجی وارد شوند، اینها اگر وارد شوند می‌توانیم راحت بخش اعظمی از نیازهایمان را برطرف کنیم.
سنگدوینی بیان می‌کند: طبق گزارش وزارت نفت، ما ۸۰درصد تجهیزات صنایع نفت و گاز را در داخل تأمین می‌کنیم ۲۰درصد بقیه را هم راحت می‌توانیم تأمین کنیم ،منتها اینها نیاز دارند که توان و سرمایه‌گذار در کنارشان قرار بگیرند و وزارت نفت و شرکت ملی گاز اینها را حمایت کنند و در کنارشان قرار بگیرند. بانک‌ها باید به اینها وام‌های کم بهره بدهند اگر این کار را انجام دهیم اینها توانمند می‌شوند.
این نماینده مجلس تأکید می‌کند: ایجاد اشتغال برای جوانان نخبه مهم‌ترین دستاورد تولید بار اول است که با بومی‌سازی تجهیزات راهبردی صنعت انرژی به این مهم کمک خواهد کرد و در عین حال ارز نیز از کشور خارج نمی‌شود و نیاز داخل را برطرف می‌کنیم. خنثی‌سازی تحریم  از دیگر فوایدی است که این دانش‌بنیان‌ها عاید کشور می‌کنند.
راهی برای بومی‌سازی تجهیزات راهبردی صنعت نفت
سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در مورد حمایت از سیاست بومی‌سازی تجهیزات داخلی با کمک سازکار تولید بار اول، گفت: کارفرمای اصلی پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی یا شرکت‌های دولتی هستند یا شرکت‌هایی هستند که عمده سهام‌شان برای دولت است یا خصولتی هستند. ما پروژه‌های بزرگ خیلی خصوصی آنچنانی نداریم بنابراین آنجا که می‌خواهند سفارش دهند و پیمانکاران جز را به استخدام دربیاورند و قرارداد ببندند باید حتماً در قراردادهایشان اشاره کنند که رعایت قانون دانش‌بنیان‌ها و حمایت از تولید بار اول الزام دارد.
مالک شریعتی در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار می‌کند: اگر گزارشی مبنی بر تخلف و‌عدم حمایت از تولید بار اول دریافت کنیم این را به‌عنوان ابزار نظارتی مورد پیگیری قرار خواهیم داد چون استفاده از تجهیزاتی که ساخت داخل است به‌عنوان وارداتی خلاف قانون است قبلاً هم بوده و الان هم هست و تسهیل هم شده است.
او تأکید می‌کند: در قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها برای بار اولی‌ها تسهیلات بیشتری پیش‌بینی شده است که اینها بتوانند روی پای خودشان بایستند و از این جهت در حوزه پالایشگاه، پتروشیمی و پتروپالایشگاه وزارت نفت مکلف است که این قانون را رعایت کند، اینها را ملزم کند، در قراردادها قید کند و اگر خلاف این باشد مجلس جلوگیری خواهد کرد.
شریعتی بیان می‌کند: عملاً زنجیره تأمین فناوری در کشور حلقه‌های مختلفی دارد یکی از حلقه‌هایش تولید و تأمین تجهیزات برای پروژه‌های نفت ‌و گاز است. از تولید فناوری و بحث لایسنس باید حمایت کنیم. ما تا هفتاد درصد از فناوری و تجهیزات مورد نیاز در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی را خودمان می‌توانیم در داخل کشور تولید کنیم. برخی از فناوری‌ها را باید با شرط انتقال تکنولوژی به داخل وارد کنیم و لایسنس‌های جدید وارد کنیم ،اینها را طی مدت چهار پنج ساله با استفاده از فناوری‌هایی که داخل کشور توسعه می‌دهیم و نیروی توانمند حوزه دانشگاهی بومی کنیم.
 سیاست تولید بار اول و سهامداری ایران در پالایشگاه‌های فراسرزمینی
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در مورد حمایت از بار اولی‌ها می‌گوید: تولید بار اول حلقه مفقوده و گمشده حوزه تولید ما در قسمت‌های مختلف صنعت در کشور است ،همین مسأله در جلسه با وزیر صنعت مورد نقد نمایندگان بود که چرا از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به شعار سال که رهبر معظم انقلاب فرمودند توجه نمی‌شود.
حسین حسین‌زاده به «ایران» توضیح می‌دهد: در مجموعه وزارت نفت به تجهیزات پالایشگاهی اهمیت داده می‌شود؛ قراردادهای خوبی با شرکت‌های دانش‌بنیان برای تأمین این تجهیزات منعقد شده است. حمایت از بار اولی‌ها هم در بحث بومی‌سازی، هم حمایت از تولید داخل و هم صرفه‌جویی ارزی بسیار مؤثر است حتی می‌توانیم در حوزه صادرات خدمات فنی و تکنولوژی که مورد نیاز صنایع است پیشگام باشیم.
او ادامه می‌دهد: باید به نسل جوان و خواسته آنها احترام بگذاریم. مدیران جسورتر باشند و از آن چیزی که در قالب ابداع، اختراع، طرح‌های دانش‌بنیان، نانو و هوش مصنوعی  مورد نیاز جامعه امروز و مواد ذهن جوانان ما است استفاده بهتری شود.
نماینده مردم لارستان در مجلس می‌گوید: الان بیش از ٧٠درصد قطـــعـــات نفــتـــی، پـــالایشـــگاهی و پتروپالایشگاهی با همین محوریت تولید بار اول، بومی‌سازی شده است اما در حوزه‌های پایین دستی کمتر کار شده است و در حال کار است. در حوزه پالایشگاهی و رقیق‌سازی نفت و تولید از مخازن نفتی شرکت‌های خوبی آمده‌اند و قراردادهای خوبی منعقد شده است و حتی نانو تکنولوژی‌هایی را به میدان آورده‌اند که برای اولین بار است که در ایران در حال آزمایش است.
این نماینده در پایان تأکید می‌کند: «ما یک موضوعی به نام رفع تحریم داریم که دستگاه دیپلماسی آن را دنبال می‌کند و موضوعی نیز تحت عنوان خنثی‌سازی تحریم داریم که هر دستگاهی با توجه به نوع کارش می‌تواند در این امر سهیم باشد که وزارت نفت نیز در این زمینه قدم‌های خوبی برداشته است. با همین بومی‌سازی و تولید بار اول تجهیزات پالایشگاهی، توانستیم در مسأله پالایشگاه‌‌داری فراسرزمینی ورود کنیم و در حال حاضر علاوه بر صادرات تجهیزات تولید شده برای بار اول در صنعت پالایشی، نفت خام کشور از طریق اجرای این سیاست صادر شده است و بازارسازی برای نفت خام خود را انجام داده‌ایم.»
از این‌رو می‌توان گفت که سیاست تولید بار اول سیاستی موفق جهت خنثی کردن تحریم تجهیزات راهبردی صنایع نفت و گاز و حرکت به سمت ورود به بازارهای جهانی است و آن‌طور که وحیدرضا زیدی‌فر، معاون امور مهندسی و پژوهش و فناوری وزیر نفت می‌گوید، حمایت از این بخش اکنون از اولویت‌های وزارت نفت است و وزارت نفت به‌منظور حمایت از مجموعه‌های دانش‌بنیان ذیل بند (الف) تبصره ۱۸ قانون بودجه ۱۴۰۰ کشور، تسهیلاتی را برای ایجاد اشتغال و با هدف کمک به تأمین داخلی تجهیزات مورد نیاز، پیاده‌سازی طرح‌های توسعه‌ای و ساخت بار نخست اختصاص داده است. زیدی‌فر به «ایران» می‌گوید: «در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد تجهیزات صنعت نفت توسط شرکت‌های داخلی ساخته و تأمین می‌شود اما هدفگذاری این است که سطح تولید داخل در تمام بخش‌ها حداکثری شود. سیاست ساخت بار نخست یکی از راهکارهاست.»
گفتنی است در ادامه طرح ۱۰ قلم کالای راهبردی صنعت نفت، در آینده نزدیک قرار است فراخوان ساخت ۱۴ قلم کالای راهبردی جدید به ارزش یک میلیارد یورو با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان در داخل کشور اعلام شود. در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد قراردادهای وزارت علوم با وزارت نفت است. ارزش این قراردادها ۶۵ میلیون یورو ارزی و یک هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان ریالی است.